نقشه برداری فرآیند تعیین موقعیتهای نسبی اشیاء مختلف در سطح زمین با اندازه گیری فواصل افقی بین آنها و تهیه نقشه در هر مقیاس است. پس نقشه تصویر افقی منطقه ای با مقیاس کوچک برروی یک صفحه می باشد .
نقشه برداری به 2 دسته اصلی و چندین زیردسته تقسیم می شود. یک دسته اصلی شامل نقشه برداری عمومی و کاربردی و دسته دیگر تخصصی و مهندسی می باشد.
نقشه برداری عمومی شامل پلانیمتری، زیرزمینی، توپوگرافی، کاداستر، کارگاهی، مسیر، کارتوگرافی و هیدروگرافی می باشد که به اختصار به شرح هریک می پردازیم.
- نقشه برداری پلانیمتری : در این شاخه از نقشه برداری هدف تهیه نقشه هائی است که تنها دارای اطلاعات مسطحاتی است . کاربرد آن در نقشه های پلان که مورد نیاز طرح های ساختمانی است بیشتر است .
- نقشه‌برداری زیرزمینی : موضوع ان برداشت یا پیاده کردن نقشه های تونل ها و معادن است.
- توپوگرافی : برداشت و نمایش شکل فیزیکی زمین از جمله تمام پستی و بلندی های آن مانند کوه ها، دره ها، رودخانه ها و …و محاسبه مساحت و ارتفاع می باشد.
- کاداستر : نقشه برداری ثبتی یا نقشه برداری که ارزش حقوقی دارد.
- نقشه برداری کارگاهی: هدف پیاده کردن انواع طرح های مهندسی و عمرانی به روش های نقشه برداری بر روی زمین میباشد . عنوان دیگر آن نقشه برداری ساختمانی ، صنعتی یا سایت می باشد .این عملیات شامل پیاده کردن شیب ها، ساختمانها، خطوط لوله فاضلاب، نفت و گاز و آب، بزرگراه ها، راه آهن شهری و برون شهری، پل ها، تونل ها، شهرک ها و غیره میباشد.
- نقشه‌برداری زمینی یا مسیر : برای طراحی و پیاده کردن مسیرها از قبیل راه و راه آهن وکانال کشی استفاده می گردد.
- کارتوگرافی : یا نقشه نگاری که مراحل ترسیم نقشه را گویند.
- هیدروگرافی : شامل تهیه نقشه و داده های مکانی از ژرفای آب به منظور داشتن موقعیت عمق دریاها و رودخانه هاست. از آن برای تعیین M.S.L (میانگین سطح دریا)، مساحت پخش آب، عمق آب، سرعت جریان در نهرها، سطح مقطع جریان، جهت عبور و مرور کشتی ها ،زیردریایی ها ،محل عبور لوله های نفت و گاز از عمق دریاها ،ایجاد اسکله های جدید و مکانیزه ، …. استفاده می گردد.
نقشه برداری تخصصی و مهندسی که در هر زمان انجام می شود تا داده های کافی برای برنامه ریزی و طراحی آثار مهندسی مانند جاده ها، پل ها و مخازن جمع آوری شود. شامل ژئودزی، هوایی، تاکئومتری، نجوم، میکروژئودزی، GIS، سنجش از راه دور و فتوگرامتری می باشد که به اختصار به شرح هریک می پردازیم.
- نقشه برداری ژئودزیک: نقشه برداری ژئودزیک توسط سازمان نقشه برداری کشور انجام می شود. در این نوع بررسی شکل منحنی زمین در نظر گرفته شده است. هدف از بررسی ژئودزیکی تعیین موقعیت دقیق بر روی سطح زمین بوده و نقاطی به عنوان ایستگاه های کنترل به صورت گسترده و فواصل دور برای این موضوع تعبیه گردیده است.
- نقشه برداری هوایی:در نقشه برداری هوایی از کرویت سطح زمین چشم پوشی می شود و تمامی منحنی های میزان سطح زمین بصورت صاف و موازی از هم در نظر گرفته می شوند. نقشه برداری هوایی تنها از منطقه مورد نظر انجام شده و اغلب توسط سازمان های دولتی و همچنین آژانس های خصوصی انجام می شود.
- میکروژئودزی : تعیین مختصات در حد میکرومتر یا زیر میلیمتر بوسیله اندازه گیری های دقیق نقشه برداری هدف میباشد . کاربرد آن در تعیین میزان جابه جائی سازه های مختلف در جهت مسطحاتی و ارتفاعی بمنظور پیش بینی وضعیت تغییر شکل سازه های جدید ساخته شده روی پوسته زمین میباشد .
- تاکئومتری: شاخه ای از نقشه برداری است که در آن مسافت افقی و عمودی با انجام مشاهدات زاویه ای با ابزاری که به تاکئومتر شناخته شده است، تعیین می شود.
- نقشه برداری نجومی: نقشه برداری نجوم برای تعیین محل مطلق هر نقطه روی سطح زمین انجام می شود. این نقشه برداری شامل مشاهدات در اجسام آسمانی مانند ستارگان است.
- RS سنجش از دور : در این شاخه از نقشه برداری مشاهدات از طریق ارسال امواج الکترومغناطیس توسط ماهواره بر روی اشیا و جمع آوری اطلاعات فیزیکی و شیمیائی آنها در اثر بازتابش امواج میسر میگردد .کاربرد آن در تهیه نقشه های کوچک مقیاس در یک سطح بسیار وسیع میباشد .
- GIS سیستم اطلاعات جغرافیائی یا مکان مرجع : این شاخه از نقشه برداری تشکیل شده است از یک پایگاه داده محیطی شامل اطلاعات مکانی و توصیفی که با جمع شدن در یک سیستم جامع نرم افزاری و سخت افزاری شما را جهت مدیریت و تصمیم گیری یاری میرساند .
- فتوگرامتری : تهیه نقشه با عکس برداری هوایی، زمینی یا ماهواره ای است. در این شاخه از نقشه برداری مشاهدات بصورت عکس برداری از محل و موقعیت یک منطقه یا شیء مورد نظر میباشد که این عکسبرداری ممکن است در آسمان و توسط هواپیما و یا در آزمایشگاه و لابراتوار توسط دستگاه های عکس برداری انجام پذیرد .کاربرد آن بسیار وسیع بوده و بخصوص در پزشکی، صنعتی ، معماری ، باستان شناسی بیشترین کاربرد را دارد .
کاربرد نقشه برداری در بسیاری زمینه های دیگر نیز وجود دارد که در ادامه به آنها می پردازیم:
- نقشه برداری باستان شناسی: این نوع نقشه برداری برای جمع آوری اطلاعات مربوط به اماکنی که از نظر ملاحظات باستان شناسی و یادگارهای باستانی از دوران باستان کشف شده اند ، انجام می شود.
- نقشه برداری اکتشافی: در این نوع نقشه برداری، داده ها با علامت گذاری مشاهده فیزیکی و برخی اندازه گیری ها با استفاده از ابزارهای نقشه برداری ساده جمع آوری می شوند. (بیشتر برای یافتن معادن و موارد زمین شناسی استفاده می شود.)
- نقشه‌برداری نظامی :برای تهیه نقشه های نظامی و تعیین نقاط استراتژیک یک منطقه و برای اهداف نظامی مورد استفاده قرار می گیرد.
- نقشه‌برداری ثبتی : با هدف تعیین حدود اراضی و مساحت قطعات ملکی ،در حوزه املاک و مستغلات مورد استفاده قرار می گیرد.
- نقشه برداری شهری :برای تهیه و اجرای طرح های جامع و تفصیلی و هادی شهرها و روستاها بکار می رود.