مطابق تجدید نظر دوم آیین نامه آبا ضوابط پذیرش بتن از چند منظر قابل بررسی است. از نظر کیفیت، نحوه اجرا، مقاومت و دوام. در ادامه علاه بر بررسی این موارد به نحوه نمونه برداری و شروط پذیرش بتن در ارزیابی ها مطابق این آیین نامه می پردازیم.
پذيرش بتن از نظر كيفيت بتن تازه: بتن تازه بايد داراي مشخصات قابل قبول مندرج در مشخصات فني خصوصي پروژه باشد. رعايت محدوده رواني مجاز، محدوده درصد هواي مجاز، محدوده دماي مجاز و مشخصات ظاهري براي پذيرش بتن تازه الزامي است. موارد ظاهري شامل: عدم همگني بتن (جداشدگي)، آب انداختن، عدم پخش الياف، وجود كلوخه و غيره است.
پذيرش بتن از نظر نحوه اجرا: عمليات اجرايي شامل؛ آماده سازي قالب، آرماتوربندي و محل بتن ريزي، ريختن، پخش و جاي دادن، تراكم، پرداخت و عمل آوري بتن بايد طبق ضوابط اين آيين نامه يا مشخصات فني انجام شود. در غير اينصورت بتن، مورد پذيرش قرار نميگيرد و كيفيت آن مورد ترديد خواهد بود. برخي از اين موارد را نميتوان با انجام آزمايش روي بتن كنترل نمود و لازم است موارد اجرايي به صورت كامل و صحيح رعايت شود و دستگاه نظارت مسئوليت كنترل و پذيرش را به عهده دارد. گاه به كم مغزه گيري از مناطق مشكوك كه كيفيت آن از نظر اجرايي، بويژه تراكم و عمل آوري، مورد ترديد بوده است، ميتوان از صحت اجرا اطمينان حاصل نمود.
پذيرش بتن از نظر مقاومت: پذيرش مقاومت فشاري بتن در كارگاه بر اساس نتايج مقاومت فشاري نمونه هاي برداشته شده از بتن تازه صورت ميگيرد. نمونه برداري از بتن بايد به صورت تصادفي در طول مدت مصرف بتن انجام شود. نمونه برداري طبق نظر و درخواست ناظر انجام ميشود. نمونه برداري بايد به صورت غيرگزينشي بوده و به زمان خاص يا رواني خاصي وابسته نباشد. بديهي است به تنهايي كه از نظر ظاهر و رواني در محدوده قابل قبول نيستند، نبايد مصرف شوند و نمونه گيري از آنها موضوعيت ندارد. به هرحال ايجاد ضابطه خاص در نمونه برداري مانند شرايط خاص جوي و نظاير آن نيز قابل قبول نيست، زيرا مباني آماري ضوابط پذيرش مقاومت يا دوام را مخدوش ميكند. پذيرش بتن ممكن است در برخي موارد از نظر مقاومت خمشي، كششي و غيره نيز مورد نياز باشد. در اين صورت بايد ضوابط مربوط در مشخصات فني پروژه ذكر شود.
پذيرش بتن از نظر دوام: پذيرش بتن از نظر دوام در كارگاه بر اساس نتايج آزمايش هاي دوام نمونه هاي برداشته شده از بتن تازه صورت ميگيرد.
محل و تواتر نمونه برداري بتن تازه
نمونه برداري براي تعيين كيفيت بتن تازه در هر سازه و هر نوع و هر رده بتن بايد در پايكار، صورت گيرد. در صورتيكه از دو يا چند نوع بتن مختلف (سبک ، سنگين، حباب دار، اليافي و خودمتراكم، همچنين بدون افزودني و با افزودني) در يک سازه استفاده شود، نمونه برداري مورد نظر بايد جداگانه انجام شود.
در موارديكه حجم هر پيمانه بتن در پاي كار يک متر مكعب باشد، تواتر نمونه برداري بايد براي يک سازه و هر نوع و رده بتن، حداقل برابر با بيشترين مقادير الف تا ث زير باشد:
الف- يک نمونه برداري در هر نوبت كاري روزانه؛( هر نوبت كاري، بخشي از شبانه روز را تشكيل ميدهد كه ممكن است 8 ساعت يا بيشتر باشد.)
ب – هر 30 مترمكعب بتن؛
پ- هر 150 متر مربع سط دال و ديوار؛ (مقصود از سطح دال و ديوار، سطح يک وجه آن ميباشد و نبايد مجموع دو وجه در نظر گرفته شود.)
ت- هر 100 متر طول تير و كلاف، در موارديكه جدا از ساير قطعات بتن ريزي شوند؛ (در صورتيكه تير و كلاف با دال يا شالوده بتن ريزي شوند، ضوابط آن قطعات نيز در نظر گرفته ميشود و هر يک تعداد نوبت بيشتري بدست دهد ملاك خواهد بود.)
ث- هر 50 متر طول ستون و تير طره اي.( مقصود از طول ستون ارتفاع از كف طبقه تا زير تير يا دال خواهد بود. تيرهاي طره اي داراي ضوابطي مانند ستون خواهد بود)
در موارديكه حجم هر پيمانه بتن در پاي كار بيشتر يا كمتر از يک متر مكعب باشد مقادير بالا را ميتوان به همان نسبت افزايش يا كاهش داد، مشروط بر آنكه اين نسبت بيشتر از 2 يا كمتر از نصف نشود.
وقتي بتن با كاميون مخلوط كن حمل ميشود حجم هر پيمانه، همان حجم بتن كاميون مخلوط كن خواهد بود و چنانچه براي مثال، در هر نوبت، 6 متر مكعب بتن حمل شود، احجام مرتبط با تواتر نمونه برداري حداكثر در 2 ضرب ميشود. بطور مثال چنانچه هر نوبت ساخت بتن نيم متر مكعب باشد و اين حجم بتن در يک وسيله خاص حمل شود، ميتوان احجام تواتر نمونه برداري ذکرشده را با توجه به نظر دستگاه نظارت در 0.5 ضرب نمود.
در هر سازه براي هر نوع و هر رده بتن، حداقل 6 نوبت نمونه برداري، صرفنظر از حجم يا سطح بتن، ضرورت دارد.
در موارديكه كه حجم هر نوع يا هر رده بتن در يک سازه از 30 مترمكعب كمتر باشد، مشروط بر اينكه به تشخيص دستگاه نظارت، دليلي بر رضايت بخش بودن كيفيت مقاومت بتن وجود داشته باشد، مي توان از نمونه برداري براي مقاومت و آزمايش آن صرفنظر كرد.
ضوابط پذيرش بتن
اسلامپ بتن بايد در محدوده مورد نظر آن رده اسلامپ قرار گيرد در موارديكه بيشينه مقدار اسلامپ بتن ذكر شده باشد، نبايد از آن تجاوز شود و كاهش آن نيز به مقدار حداكثر 30 درصد محدود شود.
در موارديكه مقدار اسلامپ به صورت متوسط ذكر شده باشد، رواداري آن بايد به 20 ±درصد محدود شود، مشروط بر آنكه حداكثر آن از 210 ميليمتر بيشتر نشود.
در موارديكه بيشينه مقدار جريان اسلامپ براي بتن خودتراكم ذكر شده باشد، نبايد از آن تجاوز شود، و كاهش آن نيز به مقدار حداكثر 15 درصد محدود شود، مشروط بر آنكه از محدوده جريان اسلامپ بتن خودتراكم خارج نشود. در موارديكه جريان اسلامپ به صورت متوسط ذكر شده باشد، رواداري آن بايد به 7 ±درصد محدود شود، مشروط بر آنكه از محدوده جريان اسلامپ بتن خودتراكم خارج نشود.
در موارديكه حداقل يا حداكثر درصد حباب هواي بتن ذكر شود، رعايت آنها ضرورت دارد و اگر مقدار درصد حباب هوا بدون حداقل یا حداكثر ذكر شود، رواداري آن 20 ±درصد مقدار ذكر شده، خواهد بود.
در موارديكه حداقل یا حداكثر دماي مجاز بتن ذكر شود، رعايت آنها ضرورت خواهد داشت و اگر دماي بتن بدون ذكر حداقل یا حداكثر ، به صورت دماي هدف اعلام شود، رواداري آن 2 ±درجه سلسيوس خواهد بود.
پذيرش مقاومت بتن
در هر سازه و براي هر نوع و هر رده مقاومت بتن، انطباق بر رده مورد نظر زماني وجود دارد كه هر دو شرط الف و ب زير برقرار باشد:
الف- ميانگين نتايج هر سه نمونه متوالي مقاومت فشاري بتن كمتر از مقاومت مشخصه نباشد.
ب-هيچ يک از نتايج مقاومت فشاري نمونه بتن كمتر از 90 درصد مقاومت مشخصه نباشد.
منظور از نتيجه مقاومت فشاري هر نمونه، ميانگين نتايج حداقل دو آزمونه استوانه اي به قطر اسمي 150 و ارتفاع اسمي 300 ميليمتر، در سن 28 روز يا هر سن مقرر شده ديگري براي مقاومت مشخصه است. در موارديكه از آزمونه هاي استوانه اي به قطر اسمي 100 و ارتفاع اسمي 200 ميليمتر استفاده ميشود، ميانگين نتايج حداقل سه آزمونه بايد به عنوان نتيجه هر نوبت نمونه برداري در نظر گرفته شود.
براي ارزيابي كيفيت مقاومت بتن، قبل يا بعد از موعد مقرر، ميتوان حداقل يک آزمونه ديگر را به كار گرفت. تبديل نتايج مقاومت آزمونه هاي100 ميليمتري به 150 ميليمتري ضرورت ندارد. در صورتي كه مقاومت فشاري در سنين ديگري نيز مبناي قضاوت خاص قرار ميگيرد، تهيه و آزمايش دو آزمونه با قطر يا بعد 150 ميليمتر يا سه آزمونه با قطر يا بعد 100 ميليمتر براي هر سن ضروري خواهد بود.
در موارديكه اختلاف مقاومت دو آزمونه، كمتر از 15 درصد ميانگين آنها باشد، ميانگین مزبور گزارش ميشود. در غير اينصورت نتيجه آن نوبت نمونه برداري از فهرست نتايج حذف خواهد شد، مگر آنكه بتوان نشان داد كه -نتيجه كمتر- به دليل وجود يک نقص در نمونه برداري يا قالب گيري و نگهداري و آزمايش آن آزمونه بوده است. در اين حالت -نتيجه كمتر- حذف و -نتيجه بيشتر- به عنوان نتيجه نمونه برداري گزارش ميشود.
توصيه ميشود، در چنين حالتي آزمونه سوم، در صورت وجود، مورد آزمايش قرار گيرد و سپس نتيجه كوچكتر كه بيش از 7.5 درصد مقدار ميانگين با مقدار ميانگین نتايج موجود اختلاف دارد، حذف و ميانگين نتايج باقيمانده به شرط اينكه اختلاف نتايج آنها با ميانگين از 7.5 درصد ميانگين بيشتر نباشد، محاسبه و گزارش شود. در صورتي كه تعداد آزمونه ها در يک سن بيشتر از سه آزمونه باشد نيز ميتوان مانند حالتي كه نتيجه سه آزمونه در دست است عمل نمود. در موارديكه نتيجه كوچكتر با ميانگين نتايج بيش از 7.5 درصد ميانگين اختلاف داشته باشد، اين نتيجه حذف و ميانگين نتايج آزمونه هاي باقيمانده، بعنوان نتيجه نمونه گزارش ميشود.
در موارديكه ضوابط پذيرش مقاومت بتن برآورده نشود، بتن منطبق بر رده يا مقاومت مشخصه نيست. ولي اگر تنها ضابطه (ب) برقرار باشد، ميتوان نتيجه بتن را از نظر سازه اي پذيرفت، اما بايد با اصلاح طرح مخلوط و يا دقت در ساخت بتن از تكرار آن جلوگيري شود. در موارديكه ضابطه (ب) برآورده نشود، لازم است بررسي (بتن كم مقاومت) در دستور كار قرار گيرد. در بررسي (بتن كم مقاومت)، امكان دارد، پذيرش بتن از نظر تامين مقاومت سازه اي فراهم آيد. در موارديكه نیاز به بررسي بتن كم مقاومت باشد، بررسي هاي تحليلي، مغزه گيري، بارگذاري و ساير اقدامات مقتضي را ميتوان انجام داد تا قابل پذیرش بودن بتن از نظر تامين مقاومت سازه اي مشخص شود. به هرحال قبول و پذيرش بتن از نظر سازه اي رافع مسئوليت پيمانكار نيست و در هر صورت نشان دهنده آن است كه كيفيت بتن ساخته شده در كارگاه مطابق مشخصات فني پروژه نبوده است.
عدم انطباق بتن با رده يا مقاومت مشخصه نميتواند به تنهايي دليلي براي تفريب عضو يا قطعه مورد نظر و يا سازه باشد. همواره يک سوي بررسي بتن كم مقاومت، ميتواند پذيرش سازه اي بتن از نظر تامين مقاومت يا باربري سازه باشد. تعمير و تقويت و يا تخريب بتن و ساير اقدامات مقتضي ميتواند پس از بررسي بتن كم مقاومت نيز در دستور كار قرار گيرد.