انواع قراردادهای خرید خدمات تخصصی یکپارچه

در حالی که سرمایه‌گذاری هنگفت در طرح‌های زیربنایی یک نیاز مبرم برای کشورهای در حال توسعه است، دولت‌ها قادر نیستند سرمایه لازم برای تامین مالی این پروژه‌ها را تامین کنند. برای حل این معضل دولت‌ها باید روش‌های نوین تامین مالی پروژه‌ها را به کار گیرند این روش‌ها به بخش خصوصی امکان می‌دهد تا در پروژه‌های زیربنایی و عمومی مشارکت کند، بدون این که برای همیشه مالک طرح‌های زیر بنایی شود. اخیرا استفاده از قراردادهای ساخت، بهره‌برداری و انتقال، جهت خصوصی‌سازی، جذب سرمایه‌های خارجی، دسترسی به تکنولوژی پیشرفته و مهارت‌های فنی و بهره‌مندی از مدیریت کارآمد، مورد توجه قرار گرفته است.

روش ساخت و بهره برداری و انتقال(BOT)

این روش در راستای مشارکت بخش خصوصی در توسعه پروژه های زیربنایی در سطح بین المللی می باشد. دولتها از این روش به عنوان یک روش مناسب برای سرمایه گذاری و ساخت سریع پروژه های زیربنایی استفاده می کنند.در این روش ساخت و بهره برداری پروژه به مدت معین توسط شرکت پروژه انجام می شود.و انتقال آن به کارفرما پس از طی مدت معین و تحصیل درآمد لازم تحقق می یابد.

انجام این روش از طریق برگزاری مناقصه میان سرمایه گذاران بخش خصوصی و پس از مرحله مطالعات اولیه توسط کارفرما انجام می گردد . برندگان مناقصه باید به تایسس یک شرکت با مسئولیت محدود بعنوان “شرکت پروژه” مبادرت ورزند. این شرکت صاحب امتیاز پروژه BOT محسوب میگردد . سرمایه متولیان جهت تأسـیس شـرکت معمولاً ٢٠ تا ٣٠ %سرمایه گذاری لازم برای اجراء پروژه میباشد. مابقی سرمایه مورد نیاز از طریق انعقاد موافقت نامه های مالی با بانک ها و موسسات مالی معتبر تأمین می گردد .

 از جمله مزایای این روش کاهش مشکلات عدیده دولت در زمینه استقراض خارجی ، پذیرش ریسک پروژه  ها ، پائین بودن کارایی طرح هاو … می باشد . انتقال تکنولوژی به کشور و توسعه زیربنایی از شاخصه های اصلی روش BOT محسوب می گردد .

این نوع قراردادها به انواع گوناگونی نامگذاری شده اند از جمله :

• ساخت،بهره برداری و واگذاری (BOT)
• ساخت،مالکیت،بهره برداری و واگذاری (BOOT)
• طراحی،ساخت،بهره برداری (DBO)
• طراحی ،ساخت،بهره برداری و واگذاری(DBOT)
•  ساخت،مالکیت ،بهره برداری(BOO)
• ساخت،واگذاری ،بهره برداری(BTO)
• طراحی،ساخت،تأمین منابع،بهره برداری(DBFO)
• ساخت،اجاره و واگذاری (BLT)
• نوسازی،بهره برداری ،مالکیت و واگذاری(MOOT)
• بازسازی،مالکیت،راه اندازی(ROO)
• احداث- اجاره به شرط تملیک- انتقال( BLT)
• احداث- بهره برداری- تملیک- فروش (BOOS)
• احداث- بهره برداری- اجاره به شرط تملیک- انتقال (BOLT)
• نوسازی- بهره برداری- انتقال (ROT)
• تهیه- بهره برداری- انتقال (SOT)
• توسعه- بهره برداری- انتقال (DOT)
• مدرنیزه کردن- بهره برداری- انتقال( MOT)
• نوسازی، تملک و بهره برداری (ROO)   

ساخت، بهره‌برداری و واگذاری (B.O.T)

قرارداد ساخت، بهره‌برداری و واگذاری ((Build, Operation, Transfer یکی از انواع قراردادهای تامین مالی است که معمولاً بین دولت‌ها (به عنوان کارفرما) شرکت‌های بخش خصوصی (به عنوان سرمایه گذار) منعقد می‌گردد.

در این نوع قرارداد، شرکت بخش خصوصی متعهد می‌شود که سرمایه‌گذاری لازم برای انجام یک پروژه (معمولاً بزرگ و زیرساختی) را انجام داده، سپس به مدت محدودی از آن در عوض سرمایه‌گذاری انجام داده بهره‌برداری نماید، و در نهایت آن را به شکل کامل و فعال به کارفرما تحویل دهد.

تحت یک قرارداد BOT یک نهاد دولتی به یک یا چند شرکت خصوصی امتیاز تامین مالی، ساخت و اجرای یک پروژه را می‌دهد. شرکت خصوصی به مدت ۲۰ تا ۳۰ سال از پروژه به منظور بازپرداخت میزان سرمایه‌گذاری خود بهره‌برداری خواهد کرد و پس از آن کنترل پروژه را به آن نهاد دولتی انتقال می‌دهد. به طور کلی پیمانکاران BOT شرکت‌های خصوصی هستند که به منظور اجرای پروژه‌های خاصی شکل گرفته‌اند.در طول اجرای پروژه ،زمانی که پیمانکاران در حال بهره‌برداری از پروژه می‌باشند ، درآمد آن از یک منبع واحد که معمولا دولت و یا شرکت‌های دولتی هستند تامین می‌شود.

قرارداد BOT می‌­تواند در طرح‌های اقتصادی گوناگون به کار گرفته شود زیرساخت های حمل و نقل(آبی، هوایی، زمینی…)، حوزه نیرو و نیروگاه، مجتمع‌‌های پتروشیمی، حوزه نفت و گاز، راه آهن، فرودگاه و سد و….

 قرارداد BOT متشکل از سه بخش می‌باشد: Build یا همان ساخت،  Operationیا همان بهره برداری و Transfer یا همان انتقال

Build یا همان ساخت اولین مرحله این روش می باشد که شامل مجموعه‌ای از فعالیت‌های طراحی و مهندسی؛ تامین کالا و تجهیزات؛ و ساخت، نصب و راه اندازی می‌­شود. به این صورت که ابتدا طراحی و مهندسی پروژه توسط بخش مهندسی انجام می­‌شود و سپس بر اساس آن کالا ها و تجهیزات مورد نیاز توسط بخش کالا تامین می‌­شود و نهایتاً بر اساس آن کارهای ساختمانی و یا نصب و راه اندازی تجهیزات انجام می‌­شود. راه اندازی و آزمایش تجهیزات و ماشین آلات نیز جز مرحله ساخت بوده و با انجام آن، این مرحله به پایان رسیده و وارد مرحله بهره برداری می‌­شویم.

مرحله Operation یا همان بهره برداری دومین مرحله می باشد که شامل مواردی هم­چون رسیدگی روزانه طرح، نگهداری از تاسیسات و ساختمان­‌ها، انجام تعمیرات موردنیاز، تامین قطعات و تعویض آن­ها و تامین مواد مصرفی مورد نیاز می‌­باشد. بخش خصوصی معمولاً در این مرحله هزینه‌­هایی که برای اجرای پروژه متحمل شده می­پردازد.

مرحله پایانی Transfer یا همان انتقال با به پایان رسیدن مدت زمان مقرر برای بهره برداری پیمانکار، وی موظف به انتقال کل طرح به کارفرما ( دولت) می‌­باشد. انتقال طرح شامل انتقال کلیه تاسیسات و تجهیزات و کلیه مجوز­ها و لیسانس‌­ها به کارفرما می­‌باشد به نحوی که کارفرما بتواند به تنهایی و یا با به کار گیری شرکت­‌های دیگر به بهره برداری از طرح مذکور بپردازد. در این واگذاری هیچ حق دیگری برای پیمانکار یا همان بخش خصوصی وجود نخواهد داشت و تمام حقوق به دولت منتقل می شود.

• قراردادهای ساخت ، تملک ، بهره برداری و انتقال (BOOT)

Build, Own, Operate, Transfer مالکیت کامل پروژه در طول مدت بهره‌برداری امکاناتی از قبیل وا‌گذاری مالکیت به ثالث، امکان جانشینی، ایجاد و تنظیم تعرفه افزایش قیمت و … را برای سرمایه گذار فراهم می‌کند. تعهد به انتقال پروژه در پایان زمان مقرر به دولت، جزئی لاینفک از قرارداد است.

• قراردادهای ساخت، تملک و بهره برداری (BOO)

Build, Own, Operate در این نوع قرارداد سرمایه‌گذار خصوصی اقدام به ساخت، تملک و بهره‌برداری پروژه بدون محدودیت زمانی می‌کند و مجبور نیست پروژه ساخته شده را به دولت و یا بخش دولتی واگذار نماید. در این نوع قرارداد، سرمایه‌گذار از طریق عوارض اجاره‌ها، سایر مخارج و درآمدهای ناشی از اجرای پروژه اقدام به بازگرداندن سرمایه و جمع‌آوری سود حاصله می‌کند.

• قراردادهای ساخت، تملک، بهره‌برداری و فروش (BOOS )

Build, Own, Operate, Sell چنانچه در پروژه‌های ساخت، تملک و بهره برداری (BOO) کنسرسیوم متعهد شود پس از انقضای مدت معینی پروژه را در قبال دریافت مبلغی به دولت مزبور بفروشد از عنوان BOOS استفاده می شود.

• قراردادهای ساخت، اجاره، انتقال (BLT/BRT )

Build, Rent, Transfer در این روش سرمایه‌گذار بخش خصوصی نسبت به ساخت پروژه اقدام کرده و بخش دولتی هزینه‌های مربوط به بخش خصوصی (اصل و فرع سرمایه) را از طریق اجاره دادن پروژه برای مدت معینی به سرمایه‌گذار پرداخت می‌کند و پس از سپری شدن این مدت پروژه مذکور به صورت رایگان به تملک بخش خصوصی در‌خواهد آمد.

• قراردادهای ساخت، انتقال و بهره‌برداری ( BTO )

Build, Transfer, Operate اگر در یک قرارداد (BOT) طرفین بخواهند تأکید کنند که مالکیت پروژه و تأسیسات آن به محض اتمام به دولت منتقل خواهد شد و سپس دولت امتیاز استفاده انحصاری از پروژه را برای مدت مشخصی به کنسرسیوم اعطا کند از اصطلاح ساخت، انتقال و بهره برداری استفاده می‌نمایند.

• قراردادهای بازسازی، بهره‌برداری و انتقال ( ROT )

Rehabilitation -Operation-Transfer چنانچه پروژه‌ و تاسیساتی که هم‌اکنون موجود است به بخش خصوصی واگذار گردد تا توسط آن‌ها بازسازی شده و متقابلاً برای مدتی مورد بهره‌برداری بخش خصوصی قرار گیرد و سپس به دولت منتقل شود از اصطلاح بازسازی، بهره‌برداری و انتقال استفاده می‌شود.

• قراردادهای مدرنیزه کردن، بهره‌برداری و انتقال (MOT)

Modernizing -Operation-Transfer چنانچه پروژه زیربنایی موجود به بخش خصوصی واگذار شود تا آن را به یک پروژه مدرن تبدیل کرده و در عوض برای مدتی مورد بهره‌برداری قرار دهد و سپس آن را به طور رایگان به دولت انتقال دهد از اصطلاح مدرنیزه کردن، بهره‌برداری و انتقال استفاده می‌شود.

• طراحی، ساخت، تامین مالی و بهره‌برداری. (DBFO)

Design Build Finance Operate در این قرارداد پیمانکاران در کنار تامین مالی اقدام به طراحی، ساخت، مدیریت امکانات و تجهیزات می‌کنند و پس از آن طی دوره مشخص شده در قرارداد اقدام به بهره‌برداری از آن می‌کند.

• احداث- بهره برداری- اجاره به شرط تملیک- انتقال(BOLT)  

Build-Operation-Lease-Transfer در این قرارداد بخش خصوصی، طراحی، تامین مالی و ساخت یک پروژه زیرساختی را در یک زمین استیجاری کارفرما(دولت) را بر عهده میگیرد. بخش خصوصی از تاسیسات ساخته شده برای دت معین تا پایان مدت اجاره زمین بهره برداری می کند. وقتی مدت اجاره تمام شد، دارایی ها به دولت برگردانده می شود.

از سایر این قراردادها نیز می توان به موارد زیر اشاره کرد.

• تهیه- بهره برداری- انتقال Supply-Operation-Transfer(SOT)
• توسعه- بهره برداری- انتقال(DOT)  Development-Operation-Transfer
• طراحی،ساخت،بهره برداری (DBO)   Development- Build – Operation
• طراحی ،ساخت، بهره برداری و واگذاریDevelopment- Build -(DBOT)  Operation- Transfer
• نوسازی، تملک و بهره برداری-(ROO)   Operate Own Rehabilitate