شوره، رسوب نمک های محلول در آب است که در اثر تبخیر بر روی سطح دیوارهای بنایی باقی خواهند ماند. انحلال نمکهای حل شونده داخل آجر یا سایر مصالح ساختمانی توسط آب و رسوب آنها بر روی سطح نمای ساختمان در اثر تبخیر آب را شوره می‌نامند. شوره ممکن است هم زمان با ساخت ساختمان يا مدتی پس از اتمام ساخت بر روی نمای ساختمان ظاهر شود.
در هنگام ساخت ساختمان و اجرای نمای آن از موادی مانند ملات ها ، بتن و آب استفاده میشود و این آب هنگام خشک شدن و خارج شدن از سطح دیوار و نمای ساختمان ممکن است مقداری شوره بر روی سطح ایجاد نماید. به این نوع شوره ها که اصولاً در چند روز اول ایجاد می‌شوند شوره اولیه گفته میشود. شوره ثانویه شامل شوره هایی است که در اثر ورود آب به نما ها و سطوح ساختمانی و انحلال نمکهای حل شونده و انتقال آنها به سطح مصالح می‌باشند.
انواع شوره ها
انواع شوره عبارت است از:
- شوره های سولفاتی:
در دیوارهایی که بیشتر در معرض باران قرار دارند، پس از هر بارندگی، آب باران کم‌وبیش در سطح دیوار نفوذ میکند. اگر در آجر نمکهای سولفاتی وجود داشته باشند و یا اگر دیوار با ملات گچ ساخته‌شده باشد، یا با ملات گچ بندکشی شده باشد، یا برای ساختن ملات، آب و ملات سولفات دار استفاده‌شده باشد. آبی که در دیوار نفوذ کرده نمکهای سولفاتی را در خود حل کرده و به سطح دیوار می‌آورد. پس از بخار شدن آب، سولفات حل‌شده در آن، به شکل شوره یا سفیدک بر روی نمای دیوار به جا می‌ماند.
برای پیشگیری از این دسته شوره باید از مصرف آب سولفات دار خودداری شود، از آجرهای کاملاً پخته استفاده شود و آجرها نباید آب مکنده باشند
- شوره های کربناتی:
شوره کربناتی اغلب بر روی سطوح سیمانی مانند پلاستر‌ها و ملات ها ایجاد میشود. همچنین اگر اجرای آجر با دوغاب ملات آهکی و سیمانی باشد هنگامی‌که آجر این دوغاب و یا آب ملات را جذب میکند کلسیم هیدروکسید از ملات به آجر منتقل میشود. اگر باران در دیوار نفوذ کند، آب باران کلسیم هیدروکسید را در خود حل کرده و به سطح دیوار یا نمای ساختمان منتقل می‌سازد. پس از جذب دی‌اکسید کربن توسط کلسیم هیدروکسید و تبخیر آب به شکل شوره یا سفیدک بر روی دیوار باقی می‌ماند.
برای پیشگیری از این دسته شوره باید از مصرف آجر، ملات و آب نیترات دار پرهیز شود.
- شوره های کلروری:
در کاربرد جوهر نمک رقیق این مورد شوره ایجاد می شود، جوهر نمک با کلسیم کربنات سطح دیوار ترکیب‌شده و کلرید کلسیم ایجاد میکند که باید آن را با آب شست. اگر جوهر نمک غلیظ باشد یا خوب پاشیده نشود، یا پیش از پاشیدن آن، نمای دیوار آبپاشی و خیس نشده باشد، جوهر نمک لای درزها و بندهای دیوار می‌ماند، آجر آن را می‌مکد و با کلسیم هیدروکسید ملات، کلرید کلسیم را می‌سازد. پس از خشک شدن دیوار، کلرید کلسیم به شکل سفیدک روی دیوار باقی می‌ماند.
همچنین اگر در ساختن دیوار، سنگ یا آجر حاوی نمکهای کلر مصرف شود یا آب حاوی نمک های کلر در دیوار نفوذ کند، روی آن سفیدک کلروری می‌زند. کلرید کلسیم نم کش است هرگاه آب باران آن را از روی دیوار نشوید، در هوای نمناک نم می‌کشد و روی دیوار لکه‌های نم پیدا میشود. پس از خشک شدن دیوار، کلرید کلسیم بلوری‌شده به شکل سفیدک روی دیوار می‌ماند.
برای پیشگیری از این دسته شوره لازم است سطح دیوار قبل از پاشیدن جوهر نمک خیس شده و پس از اسیدپاشی فوراً شسته شود.
- شوره های نیتراتی:
هرگاه آجر و یا سایر مصالح ساختمانی مانند ملات پیش از مصرف به جسم‌های نیترات دار مانند پهن یا رستنی های پوسیده آلوده شده باشد، در هوای نمناک نیترات داخل آن ها آب می‌مکد و روی دیوار لکه‌های نم پیدا میشود که پس از خشک شدن، به شکل لکه‌های سفیدک نیتراتی به‌جا می‌ماند.
برای پیشگیری از نفوذ آب حاوی نیترات (به کمک عایق کف) روش مؤثری برای مقابله با این شوره به شمار می آید. اجرای صحیح لوله تهویه شبکه فاضلاب به منظور جلوگیری از نشت گازهای نیترات دار، مانع بروز سفیدک خواهد شد.
عوامل ایجاد شوره
برای ایجاد شوره سه شرط بسیار مهم است:
- وجود نمکهای محلول در دیوار.
- وجود رطوبت کافی که نمک ها را فعال کند.
- وجود مسیری برای حرکت محلول های نمکی به سمت سطح دیوار و تبخیر نمک های محلول.
عوامل موثر شوره بر روی آجر:
وقتی که شوره بر روی دیوار پدیدار می شود اغلب به اشتباه عامل آن را اجر می دانند. درحالی که نمک های محلول در ملات دوغاب شن وآب مورد استفاده نیز می تواند باعث ایجاد شوره شوند.
از مهمترین دلایل ایجاد شوره بر روی نما ها و سطوح آجری سولفاتهای سدیم، پتاسیم و منیزیم و کلسیم می‌باشند؛ زیرا این ترکیبات اغلب در خاک رس که منبع تولید آجر هست وجود دارند و یا در حین تولید آجر در کوره تولید می‌شوند. این نمک‌ها می‌توانند به‌راحتی توسط آب باران حل‌شده و با انتقال بر روی سطح آجر توسط آب ایجاد سفیدک و شوره کنند. این نوع شوره ها اغلب دارای انحلال‌پذیری بالا در آب بوده و چسبندگی آنها به سطح ضعیف هست.
اولین و مهمترین منبع آلوده شدن آجر به شوره می شود ملات است. ملات حداقل از چهار طرف و گاهی از پنج طرف با اجر در در ارتباط هستند. ملات در حالت مرطوب با آجر به کار برده می شود که رطوبت فراوانی را برای انتقال نمک های محلول ازملات به آجر فراهم می کند. اگر میزان نمک محلول ملات قابل زیاد باشد به همان مقدار رطوبت انتقال یافته ، نمک محلول ملات به سمت آجر حمل می شود. واکنش سیمان از مهمترین عناصر محلول هیدروکسید کلسیم است.این ماده با دی اکسید کربن موجود در هوا واکنش داده و کربنات کلسیم را تشکیل خواهد داد که پودری سفید رنگ است.
آجرهای که ماده اولیه آن خاک رس است معمولا پتانسیل ایجاد شوره وجود دارد.چنانچه میزان این شوره کم باشد و منجر به پوسته شدن آجر نشود و زیبایی نما تحت تاثیر قرار ندهد مشکل ساز نخواهد بود و می توان ان را به راحتی برطرف کرد.
دمای پخت آجر و نوع سوخت کوره می تواند در بروز یا عدم بروز شوره موثر باشد. معمولا برای پخت آجر از گاز ، نفت ویا گازوئیل استفاده می شود. نوع فرآوری و میزان خلوص این سوخت ها در شوره زدن این محصول اثرگذار می باشد. هنگامی‌که حرارت پخت آجر در کوره از 1000 درجه بالاتر می‌رود اغلب نمکهای سولفاتی مانند سولفاتهای سدیم، پتاسیم و منیزیم موجود در آجر آزاد می‌شوند درحالی‌که سولفات کلسیم به حرارت حداقل 1200 درجه برای آزاد شدن نیاز دارد؛ بنابراین افزایش دما تا 1200 درجه میتواند نقش مؤثری در کاهش شوره داشته باشد؛ بنابراین از بین نمکهای سولفاتی موجود در خاک، تنها سولفات کلسیم در آجر باقی خواهد ماند که انحلال‌پذیری پایین‌تری هم نسبت به بقیه نمکهای سولفاتی دارد.
یکی دیگر از دلایل ایجاد شوره اجرای نادرست بندکشی هنگام اجرای آجر نمای ساختماناست. در صورتی که بند کشی به درستی انجام نشود لکه های شوره یا به عبارتی ملات بند کشی تمام سطح نما را آلوده می کندواین ملات عامل تشدید شوره خواهد یود.
وضعیت جوی آب و هوا در زمان اجرای پروژه نقش بسیار زیادی در ایجاد شوره دارد. در زمستان به دلیل سردی هوا و افزایش میزان رطوبت ، شوره تشدید میشود. وقتی دیواره آجری تازه ساز در معرض رطوبت قرار گیرد، رطوبت عناصر محلول را به سطح خواهد آورد.
هیدروکسید کلسیم ماده ای است که معمولا در سیمان و ملات وجود دارد. این ماده وقتی دما کاهش می یابد بیشتر حل میشود و بیشترین حلالیت آن در دمای ۴ درجه سانتی گراد( ۴۰ درجه فارنهایت) می باشداین ماده به صورت پودر سفید رنگ بر روی اجر نمایان می شود.
رنگ اجر یکی از عوامل موثر در نمایش شوره می باشد. از انجایی که بیشتر شوره ها سفید رنگ هستند، لذا شوره سفید بر روی آجر های رنگ روشن مانند آجرهای زرد شاموتی، آجر سفید کمتر دیده می شوند ولی این میزان شوره روی اجرهای قرمز، قهوه ای وسیاه نمایان می باشد.
عوامل مؤثر در ایجاد شوره بر روی نما ها و سطوح سیمانی
از سیمان‌سفید به دلیل رنگ‌پذیری و امکان ایجاد طرح‌ها و رنگ‌های زیبا بر روی آن اغلب در ساخت نما استفاده میشود؛ از سیمان معمولی اغلب به‌عنوان پلاستر بر روی سطح دیوارها استفاده میشود.
همان‌طور که قبلاً نیز بیان گردید مهمترین نمک حل شونده داخل ملات های سیمانی و بتن کلسیم هیدروکسید می‌باشد که پس از انحلال و انتقال بر روی سطح با دی‌اکسید کربن جو واکنش می‌دهد و کلسیم کربنات تولید میکند. البته بسته به کیفیت و نوع آب مصرفی، ماسه و همچنین مواد نمکی که ممکن است به‌عنوان زود گیر ملات و بتن استفاده شوند امکان تولید شوره‌های کلروری و سولفاتی و حتی نیتراتی نیز بر روی سطوح سیمانی امکان‌پذیر می‌باشد.
ایجاد شوره کربناتی بر روی سطوح سیمان‌سفید تا زمانی که سیمان‌سفید ساده (غیر رنگی) باشد کمتر به چشم می‌آید اما ایجاد شوره بر روی سطوح رنگی و طرح دار میتواند نقش مؤثری در کاهش زیبایی سطح ایجاد کند.
راه هایی برای کنترل شوره
۱- کاهش سولفات های قلیایی در رس که تشکیل دهنده آجر ملات و دوغاب سیمان
۲- جلوگیری از نفوذآب به داخل دیوار بنایی
الف: استفاده از حداقل آب مورد نیاز هنگام ساخت دوغاب و سیمان
ب: استفاده از سایه بانها یا درب پوش های سنگی روی دیوار
ج: استفاده از مواد پوششی برروی نمای ساختمان برای ضدآب کردن آن
د: عایق بندی ( توسط ایزوگام ) در قسمت پایینی دیوار که با زمین مرتبط است
۳ – کاهش امکان حرکت رطوبت از داخل دیوار به سطح آن
روش های حذف شوره در صورت پدیدار شدن بر روی نما
اولین گام برای از بین بردن شوره شناسایی نمک است. اگر نمک محلول در آب عامل ایجاد شوره باشد بهترین روش حذف آن استفاده از برس خشک است. یک روش برای حذف شوره روش سند بلاست نما می باشد با این روش، سطح آجر را سایش داده و نمک های رسوب کرده بر سطح را حذف میکند. این عمل باعث افزایش خلل و فرج روی دیوار و افزایش جذب آب خواهد شد بنابراین پس از سند بلاست باید دیواره با مواد ضد آب ، آب بندی کرد. استفاده از مواد شیمایی در حذف شوره موثر است. بعد از استفاده از محلول های شیمایی برطرف کننده شوره، دیواره باید کاملا با آب تمیز شسته شود. یک ماده شیمایی معمول که برای حذف شوره به کار می رود محلول اسید کلریدریک وآب است این محلول در نسبت ۱ به ۱۲ (اسید کلریدیک به آب ) به کار می رود. شناسایی نوع نمک ایجاد کننده شوره در برطرف کردن آن بسیار حائز اهمیت است لذا در صورتی که نمک ایجاد کننده شوره بتواند با اسید کلریدریک واکنش دهد( مانند نمکهای کربناتی) و موجب ایجاد بر روی نما شود ، استفاده از محلول های دیگر مانند اسید فسفریک وآب به نسبت ۱ به ۹ میتواند مفید باشد. تمیز کردن شوره از دیوار درمان شوره نیست . اینکار تنها علائم شوره را از دیوار حذف می کند و امکان پدیدار شدن مجدد آن بر روی دیوار وجود دارد. در آخر باید خاطر نشان کنم که شوره یک مسئله قابل کنترل است. هر چند شوره نباید مشکل دیوارهای جدید باشد. با حذف سه شرط لازم یا یکی از شروط لازم برای ایجاد شوره، استفاده از مصالح ساختمانی خوب، رعایت جزئیات و کیفیت بالای ساختمان سازی می تواند امکان ایجاد شوره بر روی دیواره های جدید را بسیار کاهش دهد.
روش‌های رفع شوره آجر
۱– آبپاشی با فشار (واترجت)
اگر منشاء شوره آجر وجود نمکهای محلول در آب باشد، شستشوی نمای آجری با جریان پرفشار آب این لکه‌های سپید را پاک خواهد کرد. نمای آجری پس از نماشویی با واترجت باید به خوبی خشک گردد. چون در غیر این صورت، آب باقی مانده بر روی سطح میتواند باعث جابجایی نمک‌ها و بروز دوباره شوره‌زدگی شود.
۲– برس‌زنی خشک
ساده‌ترین روش برای زدودن شوره ناشی از نمکهای محلول در آب برس‌زنی نمای آجری است. شوره آجر را می‌توان با سایش سطح به وسیله یک برس سیمی از روی نما پاک کرد.
۳– ماسه‌پاشی خشک (سندبلاست)
با سایش نمای آجری از طریق ماسه‌پاشی می‌توان نمکهای رسوب کرده بر روی سطح را پاک نمود. اما توجه داشته باشید که این کار با افزایش خلل و فرج سطح آجر و ملات بندکشی جذب آب آنها را بالا می‌برد. پس بهتر است پس از سندبلاست، یک یا چند لایه رزین ضدآب نانو بر روی سطح نما اجرا شود.
۴– شستشو با اسید
استفاده از محلول رقیق سرکه (اسید استیک + آب گرم) راهکاری ساده برای زدودن شوره آجر است. سرکه نسبت به مواد شیمیایی صنعتی ضرر کمتری داشته و معمولا در خانه‌ها در دسترس است. محلول اسید کلریدریک (جوهر نمک) و آب با نسبت ۱ به ۱۲ و محلول اسید فسفریک و آب با نسبت ۱ به ۹ نیز برای رفع شوره آجر بکار می‌روند. برای انتخاب اسید مناسب ابتدا باید نوع سفیدک آجر را مشخص نمایید. برخی نمک‌ها می‌توانند با اسیدها وارد واکنش شده و فرآیند شوره‌زدگی را تشدید یا تکرار نمایند. برای مثال، اسید کلریدریک ماده مناسبی برای رفع سفیدک کربناتی نیست. زیرا نمکهای کربناتی با آن واکنش داده و دوباره به صورت شوره روی نمای آجری رسوب می‌کنند. نکته آخر اینکه پس از شستشو با اسید می‌بایست سطح نما را آب تمیز بشویید.
جلوگیری از شوره زدن مجدد:
جهت جلوگیری از شوره مجدد نما می توانید پس از بین بردن شوره روی نما با استفاده از مواد نما را ضد آب کنید. یکی از روش های جلوگیری از نفوذ رطوبت با استفاده از رزین می باشد و روش دیگر با استفاده مواد نانو آبگریز کننده نما است . پیش از اجرای رزین نما سطح نما می آید کاملا خشک باشد و پیشنهاد می گردد در فصول گرم سال این کار انجام شود.