پوتر اصطلاحی در ساختمان سازی است که بیشتر در میان عوامل اجرایی ساخت کاربرد دارد و به معنای تیرهای اصلی، حمال و یا شاه تیر در ساختمان ها می باشند البته که گاهی از کلمه پل نیز به جای پوتر استفاده می شود. پوترها به صورت عضوی افقی، مستقیم و یا منشوری تعریف شده اند و باید نیروهای عمودی وارد بر خود را تحمل کرده و به تکیه گاه ها که معمولا ستون ها هستند منتقل کند. بنابراین پوتر باید رفتاری خمشی داشته و بتواند در برابر نیروهای وارد به خود مقاومت کند.
قالب بندی تیرها معمولاً از یک قطعه در کف و دو قطعه جانبی تشکیل می‌شوند. قطعه کف تیر را اصطلاحاً کف پوتر و قطعات جانبی را آویز می‌نامند. معمولاً ابتدا قالب کف پوتر به روی شمع یا داربست قرار می‌گیرد و سپس آویزها به روی کف پوتر متصل می‌شوند. به منظور پایدار داخلی و پایداری خارجی تیرها از پشت بندهای خاص استفاده میشود که اصطلاحاً دستک تیر می‌نامند.
تعیین طول دقیق قطعات کف پوتر و آویز قالب تیرها به روش قالب بندی بستگی دارد . اگر قالب کف پوتر تیر لب به لب با قالب ستون (یا شا‌هتیر) ساخته شود طول آن برابر دهانه آزاد تیر خواهد بود ولی اگر قالب کف پوتر با ضخامت قالب ستون همپوشانی داشته باشد و بر آنها تکیه نماید باید ضخامت قالب‌های ستون در دو طرف تیر را به دهانه آزاد آن اضافه کرد. به طور کلی استفاده از فیلرهای مدولار در قسمت آویز و کف پوتر الزامی است زیرا هم خطای مونتاژ را سرشکن می‌کند و هم پس از بتن ریزی باز کردن قالب‌ها به سهولت انجام می‌پذیرد.
پوترهای بنابه نوع قالب بندی، سازه و شرایط محیطی سازه در انواع مختلفی طراحی و ساخته می شوند.
تیر اصلی یا شاه تیر
عضو باربر اصلی در ساختمان تیرهای اصلی محسوب می شوند و بارهای وارده به تیرهای فرعی را به ستون ها منتقل می کنند.
تیر فرعی یا تیرچه
وظیفه اصلی تیرهای فرعی که سبک تر از تیرهای اصلی بوده و به شاه تیرها وصل می شوند. آن ها انتقال بارهای وارده به خصوص بار سقف به شاه تیر است.
نعل درگاه
نوع دیگری از پوترهای ساختمان نعل درگاه است که در بالای درگاهی و بازشوهای ساختمان مانند در ها و پنجره ها مورد استفاده قرار می گیرد.
لاپه
از دیگر انواع تیر می توان به لاپه اشاره کرد که یک تیر نسبتا سبک و به شکل های Z یا I است که برای پوشش سقف در ساختمان های خاصی مانند سوله ها، ورزشگاه ها، ساختمان های صنعتی و غیره مورد استفاده قرار می گیرد.
برای ثابت نگه داشتن اعضا، گیره پوتر و تکیه گاه ها از انواع اتصالاتی است که به تیر متصل می شوند. گیره پوتر برای اتصال پشت بندها به قالب اصلی ساختمان مورد استفاده قرار می گیرد. گیره ها در انواع مختلف با ویژگی های مختلف و در ضخامت های متفاوتی ساخته می شوند. بدیهی است که با بالا رفتن ضخامت گیره استحکام آن نیز بالا میرود.
گیره پوتر با توجه به نوع و محل استفاده به سه صورت بلند، متوسط و لوله به لوله ساخته می شوند و مورد استفاده قرار می گیرند.
گیره پوتر بلند:
از این نوع گیره زمانی استفاده می شود که پشت بند افقی قالب ساختمان از ناودان باشد و یا آن که از لوله برای پشت بند قائم استفاده شود.
گیره پوتر متوسط:
از این نوع گیره زمانی برای اتصالات استفاده می شود که پشت بند از خود لوله باشد. برای استفاده از این نوع گیره، قلاب در سوراخ های لبه قالب بتن قرار گرفته و با پیچ تعبیه به لوله سفت می شود.
گیره لوله به لوله:
از این نوع گیره نیز همانطور که مشخص است هنگامی که با دو لوله کار می شود استفاده می گردد. در واقع برای اتصال دو لوله موازی و یا عمود بر هم از این گیره استفاده میشود. این گیره ها از لحاظ ظاهر همانند گیره های بلندی هستند، اما قلاب های آن ها کشیده تر بوده و انحنای بیشتری دارند.
لازم به ذکر است به جز گیره ها، تکیه گاه ها از دیگر اتصالات پوترها هستند که نقش بسیار مهمی در استحکام ساختمان ایفا می کنند. این نوع از تکیه گاه ها نیز انواع مختلفی شامل موارد زیر دارند:
تکیه گاه غلطتکی که از حرکت تیر در جهت عمود بر سطح تکیه گاه جلوگیری می کنند و در برابر آن مقاومت نشان می دهند. این تکیه گاه در برابر دوران و چرخش آزاد است.
تکیه گاه مفصلی که یکی از پر کاربردترین اتصالات پوتر می باشد که از حرکت تیر در جهتی جلوگیری می کند.
تکیه گاه گیردار یا ثابت که متصل به پوتر است و هم از حرکت تیر در همه جهات جلوگیری نموده و هم درمقابل چرخش تیر مقاومت می کند.
روش اجرای پوتر در ساختمان
در ساختمان های بتنی بعد از اجرای کامل ستون ها، نوبت به اجرای پوتر ساختمان می رسد که مراحل به ترتیب زیر است.
اولین مرحله از اجرای پوتر ساخت و نصب قالب کف پوتر است که در بین ستون ها قرار می گیرید، که برای این کار ابتدا باید نسبت به نصب لوله ها و شمع های زیر آن اقدام شود.
در مرحله بعد نوبت به آرماتوربندی های لازم برای اجرای پوتر می رسد.
در مرحله بعد از اجرای آرماتوربندی نوبت به ساخت و نصب قالب گونه و آویز برای قالب است، که به منظور تأمین پوشش بتنی تیر آرماتور بندی شده باید قبل از بتن ریزی اسپیسر یا فاصله نگهدار بین آرماتورها و بدنۀ داخلی قالب استفاده شود.
بعد از قالب بندی نوبت به اجرای بتن ریزی می رسد. در این مرحله و بعد از اجرای سایر جزئیات سقف و تکمیل قالب بندی، هم زمان با سقف تیر بتنی هم بتن ریزی می گردد.
بعد از اتمام بتن ریزی و اطمینان از عمل آوری آن به سراغ قالب برداری و برداشتن شمع ها می شود. برداشتن قالب باید زمانی انجام گیرد که بتن بتواند تنش های وارده را تحمل کند و تغییر شکل آن از تغییر شکل های پیش بینی شده تجاوز ننماید.
عملیات قالب برداری و برچیدن پایه ها نیز باید بدون اعمال ضربه طوری صورت می گیرد که اعضا و قطعات بتنی تحت اثر بارهای ناگهانی قرار نگیرند و بتن صدمه نبیند.