راهها از نظر نوع عملکرد، در سه گروه طبقه بندى میشوند:
راههاي شریانی
راههاي اصلی
راههاي فرعی
راه شریانی به دو دسته ذیل تقسیم میشود:
– آزادراه
-بزرگراه
راه اصلی به دو دسته ذیل تقسیم میشود:
– درجه یک
– درجه دو
و راه فرعی نیز به سه دسته تقسیم میشود:
– درجه یک
– درجه دو
– درجه سه
در زیر به تعریف انواع راه بر اساس نشریه ۴۱۵ طرح هندسی راه ها می پردازیم .
آزادراه
راه شریانی با یکی از عملکردهاي ذیل:
الف- جزئی از شبکه راههاي ملی است
ب- ایجادکننده دهلیز سفرهاي عبوري از کشور و داخل کشور است
ج- ارتباط بین مراکز استان ها و یا شهرهاي بزرگ داخل کشور را برقرار میکند.
با دو یا چند خط عبور که میتواند مسیرهاي رفت و برگشت آن از هم جدا شده باشد.
بزرگراه
مانند آزادراه، ولى امکان ایجاد تقاطع و دسترسى در آن به طور محدود وجود دارد
راه اصلى درجه یک
راه اصلی با یکی از عملکردهاي ذیل:
الف- جزئی از شبکه راههاي ملی است.
ب- ایجادکننده دهلیز سفرهاي عبوري از کشور و داخل کشور است.
ج- ارتباط بین مراکز استان ها و یا مراکز استان ها با شهرهاي بزرگ داخل استان را برقرار میکند. با دو یا چند خط عبور که میتواند مسیرهاي رفت و برگشت آن از هم جدا شده باشد.
راه اصلى درجه دو
راه اصلی با یکی از عملکردهاي ذیل:
الف- ارتباط بین شهرهاي داخل استان را تأمین میکند.
ب- جزئی از شبکه راههاي استانی و بین شهري است.
ج- ایجادکننده دهلیز سفرهاي مهم داخل استانی است. با دو خط عبور که تعداد خطوط آن در برخی موارد میتواند بیشتر باشد.
راه فرعى درجه یک
راه فرعی با یکی از عملکردهاي ذیل:
الف- تأمین کننده دسترسی به شبکه راه هاي استانی است.
ب- ارتباط بین مولدهاي ترافیکی مهم در یک استان مانند پالایشگاه ها، نیروگاه ها، مراکز و شهرك هاي صنعتی، مراکز کشاورزي، مراکز آموزشی را برقرار یا آنها را به شهرها نزدیکتر میکند.
ج- ارتباط بین یک بخش یا دهستان یا چندین روستا را به راه با طبقه بندي بالاتر یا به شهر برقرار میکند.
د- ترافیک راه هاي با طبقه بندي پایین را جمع و به راه هاي با طبقه بندي بالاتر منتقل میکند.
با دو خط عبور است.
راه فرعى درجه دو
راه فرعی با یکی از عملکردهاي ذیل
الف- ارتباط بین روستاها را با یکدیگر برقرار میکند.
ب- ارتباط بین روستاها با راههاي با طبقه بالاتر را فراهم میآورد.
ج- ارتباط بین مولدهاي ترافیکی محلی کوچک مانند مراکز صنعتی، مراکز تفریحی برون شهري در حاشیه شهرهاي کوچک، پارك هاي جنگلی و… را برقرار میکند.
با دو خط عبور است.
راه فرعی درجه سه
راه فرعی درجه سه با یکی از عملکردهاي ذیل
الف- ارتباط بین روستاهاي کوچک را با یکدیگر یا با راه هاي با طبقه بندي بالاتر برقرار میکند.
ب- دسترسی به زمینه اي مجاور شبکه راه هاي با درجه بالاتر را تأمین میکند
ج- ارتباط بین مناطق روستایی با زمینه اي مجاور را فراهم میکند. با دو یا یک خط عبور است.
معمولاً، راه هاى فرعی درجه دو و درجه سه، ارتباط مناطق روستایى و کم جمعیت را با راه فرعى درجه یک یا اصلى درجه دو تأمین میکنند. راه فرعى درجه یک، ترافیک راه هاي با طبقه هاي پایین تر را جمع و براى ارتباط با مناطق عمده فعالیت، مانند شهرها، به راه اصلى متصل میسازد
دسترسى به راه هاى فرعى و اصلى مجاز است، البته در شرایط خاص (به ویژه در راههاي چند خطه) نیز میتوان محدودیت هایى اعمال کرد که دسترسی ها، مانند بزرگراه ها، فقط از محل هاى خاص امکانپذیر باشد.
آزادراه ها ارتباط سریع را بدون داشتن تقاطع و با کنترل کامل دسترسی ایجاد میکنند.
بزرگراه ها نیز داراي عملکردي مشابه با آزادراه ها، ولى با امکان دسترسى محدود میباشند.
شبکه راههاى کشور بهتر است به گونه اى مطالعه و طراحى شود که سفرهاي طولانی و عبوري از استانها از طریق آزادراه ها، بزرگراه ها و راه هاى اصلى درجه یک، سفرهاي کوتاه و داخل استانی از طریق راه هاي اصلی درجه دو و ارتباط بین راه هاي فرعی درجه دو با طبقات بالاتر از طریق راه هاي فرعی درجه یک و دسترسی ها از طریق راه هاى فرعی درجه سه باشد.
کمربندى و نیم کمربندى
مسیرى است که هسته یا هسته هاى مرکزى شهر را دور زده و از داخل محدوده 25 ساله عبور میکند. کمربندى نقش مهمى در کاهش تراکم شبکه خیابانهاى شهرى داشته و ضرورت ندارد به صورت یک مدار بسته باشد. کنارگذر
آن بخش از مسیر راه که به جاى عبور از شهر، از خارج محدوده 25 ساله شهر عبور کند.
میانگذر
آن بخش از مسیر راه که از داخل شهر عبور میکند و عمده ترافیک آن، عبوري از شهر است.
راه عوارضى
راهى که براى استفاده از آن باید عوارض (حق عبور) پرداخت.
راه جداشده
راهى که مسیرهاى رفت و برگشت به وسیله میانه، از هم جدا شده باشد.
راه چند خطه
راه هایى که داراي بیش از دو خط عبور است.
سبزینه راه (پارك وى)
آزادراه یا بزرگراهى که معمولاً از داخل مناطق جنگلى یا درختکارى شده عبور میکند و مخصوص ترافیک غیرتجارى است
زیباراه
راهى که از مناطق خوش منظره عبور کند
دسترسى
مفهوم عامى براى امکان دستیابى و استفاده از نوعى از تسهیلات ترابرى است
راه دسترسی
هر ورودي، خروجی شاخه و اتصالی که کاربري هاي اطراف راه را به آن متصل کند
راه خود معرف
راهی که با حفظ انسجام و یکپارچگی، شرایط قابل انتظار و قابل پیشبینی را فراهم سازد.
راه بخشنده
راهی که در خطاهاي انسانی بدلیل ایمن بودن حاشیه و حریم راه، حداقل خسارت به استفاده کنندگان وارد شود.
پیاده رو
پیاده رو به محل مجاز عبور پیاده ها گفته مىشود.
سواره رو:
آن بخش از کف راه که براى عبور وسایل نقلیه اختصاص داده شده است.
خط عبور:
بخشى از سواره رو که در طول مسیر، به عبور یک ستون از وسایل نقلیه اختصاص می یابد.
شانه راه :
آن بخش از کف راه که براى توقف اضطرارى وسایل نقلیه اختصاص داده شده است و ممکن است با توجه به نوع راه آسفالته یا شنی باشد.
حریم راه
حریم راه عبارت است از زمین هاي بین حد نهایی بدنه راه تا خطی به فاصله مشخص از محور راه، به قسمی که مجموع پهناي بدنه راه و حریم دو طرف آن برابر با مقادیر مصوب باشد.
براساس مصوبه شماره 1672 مورخ 04/02/1346هیئت وزیران، پنج نوع حریم تعریف شده که به شرح زیر است:
الف: حریم آزادراه
حریم آزادراه عبارت است از اراضی بین حد نهایی بدنه راه تا فاصله 38 متر از محور راه در هر طرف به قسمی که مجموع عرضی بدنه راه و حریم طرفین آن 76 متر شود.
ب: حریم درجه
یک حریم درجه یک عبارت است از زمینهاي واقع بین حد نهایی بدنه راه تا فاصله 5/22 متر از محور راه در هر طرف به قسمی که مجموع عرضی بدنه راه و حریم طرفین آن 45 متر شود.
پ: حریم درجه دو
حریم درجه دو عبارت است از زمینهاي واقع بین حد نهایی بدنه راه تا فاصله 5/17 متر از محور راه در هر طرف به قسمی که مجموع عرضی بدنه راه و حریم طرفین آن 35 متر شود.
ت: حریم درجه سه
حریم درجه سه عبارت است از زمینهاي واقع بین حد نهایی بدنه راه تا فاصله 5/12 متر از محور راه در هر طرف به قسمی که مجموع عرضی بدنه راه و حریم طرفین آن 25 متر شود
ث: حریم درجه چهار
حریم درجه چهار عبارت است از زمینهاي واقع بین حد نهایی بدنه راه تا فاصله 5/7 متر از محور راه در هر طرف به قسمی که مجموع عرضی بدنه راه و حریم طرفین آن 15 متر شود.
براي برخی از آزادراههاي مشخص بنا بر مصوبه هیات محترم وزیران، حریم عبارت است از زمینهاي واقع بین حد نهایی بدنه راه تا فاصله 60 متر از محور راه در هر طرف به قسمی که مجموع عرضی بدنه راه و حریم طرفین آن 120 متر شود. براي رابطها، حریم درجه یک اعمال شود و براي رابط هاي گردراهه در قسمت بیرونی، حریم درجه یک اعمال شده و کلیه قسمتهاي داخلی آن جزو حریم میباشد.
